Η Apis mellifera capensis είναι ένα υποείδος της Ευρωπαϊκής μέλισσας (Apis mellifera) και είναι γηγενής των Ανατολικών και Δυτικών επαρχιών του Ακρωτηρίου της Νότιας Αφρικής. Στο φυσικό της περιβάλλον (την περιοχή Fynbos της Νότιας Αφρικής), η Apis mellifera capensis μπορεί να προετοιμαστεί για τους σκοπούς της παραγωγής μελιού και γύρης, ακριβώς όπως άλλες φυλές και είδη της Ευρωπαϊκής μέλισσας.
Πάντως, η Apis mellifera capensis έχει ένα ξεχωριστό αναπαραγωγικό σύστημα, που την κάνει ξεχωριστή ανάμεσα στις άλλες φυλές του είδους Apis. Το μοναδικό αυτό αναπαραγωγικό σύστημα, προκαλεί μεγάλα προβλήματα στους μελισσοκόμους στο φυσικό της περιβάλλον της Νότιας Αφρικής, όπου λειτουργεί σαν ένα ¨κοινωνικό παράσιτο¨.
Οι Apis mellifera capensis είναι γενικά πιο σκούρες στο χρώμα και ελαφρά μικρότερες από τις Ευρωπαϊκές μέλισσες. Παρόλα αυτά, ο μόνος τρόπος να πούμε με ακρίβεια τη διαφορά ανάμεσα στις Apis mellifera capensis και τις Ευρωπαϊκές, είναι μέσω της γενετικής ανάλυσης. Εκτός από τις μικροσκοπικές διαφορές, η Apis mellifera capensis μοιάζει σχεδόν πανομοιότυπα με την Ευρωπαϊκή μέλισσα με γυμνό μάτι. Οι κύριες διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις μέλισσες, φαίνονται μέσα από τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά τους. Αυτό περιλαμβάνει:
- Οι Apis mellifera capensis σμηνουργούν πολύ πιο συχνά από άλλες φυλές Ευρωπαϊκών μελισσών. Οι συνήθεις αποικίες Ευρωπαϊκών μελισσών σμηνουργούν μία φορά στους 12 μήνες, ενώ οι Apis mellifera capensis, μπορούν να σμηνουργούν κάθε ένα ή δύο μήνες.
- Οι Apis mellifera capensis "πετούν" περισσότερο από τις Ευρωπαϊκές και συνήθως αφήνουν την κυψέλη όταν επιθεωρείται.
- Οι αποικίες Apis mellifera capensis μεγαλώνουν γρηγορότερα και τείνουν να είναι μικρότερες από τις Ευρωπαϊκές.
- Αντίθετα με τη στενά συνδεδεμένη Αφρικανική μέλισσα, η Apis mellifera capensis είναι αρκετά πειθήνια.
Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, οι Apis mellifera capensis ακολουθούν τον ίδιο βιολογικό κύκλο και την ίδια βιολογία με τις Ευρωπαϊκές και άλλες μέλισσες του είδους Apis. Πάντως, είναι η αναπαραγωγική ικανότητα της Apis mellifera capensis και η ταμπέλα της ως ¨κοινωνικό παράσιτο¨ που τη διαφοροποιεί από τα άλλα είδη Apis.
Σε μια συνηθισμένη αποικία Ευρωπαϊκής μέλισσας, συμβαίνουν τα παρακάτω απλοποιημένα βήματα αναπαραγωγής που περιγράφονται παρακάτω. Όταν μια βασίλισσα γεννά ένα αυγό, μπορεί να ελέγξει αν το αυγό είναι γονιμοποιημένο ή μη γονιμοποιημένο. Αν γεννήσει ένα γονιμοποιημένο αυγό, το αυγό αυτό θα γίνει εργάτρια ή βασίλισσα (θηλυκά και τα δύο). Αν γεννήσει ένα μη γονιμοποιημένο αυγό, το αυγό αυτό θα γίνει κηφήνας (αρσενική μέλισσα). Αυτός ο τύπος αναπαραγωγής ονομάζεται απλο-διπλοειδής, γιατί η βασίλισσα μπορεί να γεννήσει είτε μη γονιμοποιημένα αρσενικά αυγά (απλοειδής), είτε γονιμοποιημένα θηλυκά αυγά (διπλοειδής). Οι εργάτριες έχουν κι αυτές ωοθήκες, αλλά είναι ανίκανες να ζευγαρώσουν. Πάντως οι εργάτριες μπορούν να κάνουν αυγά, αλλά αφού τα αυγά τους δε μπορούν να γονιμοποιηθούν, μπορούν να γίνουν μόνο κηφήνες. Η παρουσία μιας υγιούς και γόνιμης βασίλισσας σε μια αποικία, καταστέλλει τη γέννηση αυγών από τις εργάτριες.
Σε μια αποικία Ευρωπαϊκών μελισσών, η βασίλισσα μπορεί να πεθάνει για διάφορους λόγους. Για να αντιμετωπίσουν την απώλεια της βασίλισσας, οι εργάτριες μπορεί να αρχίσουν να αναθρέφουν μια μικρή νύμφη που γεννήθηκε από την αποβιώσασα πλέον βασίλισσα ελπίζοντας να τη μεγαλώσουν ως μια αντικαταστάτρια βασίλισσα, ταΐζοντας τη βασιλικό πολτό. Παρόλα αυτά, κάποιες φορές αυτό δε μπορεί να γίνει και η αποικία δε μπορεί να αντικαταστήσει μόνη της τη βασίλισσα και τότε καταρρέει. Πριν η αποικία χαθεί και χωρίς βασίλισσα να περιορίσει τις εργάτριες που γεννούν, οι εργάτριες αρχίζουν να γεννούν απλοειδείς απόγονους που γίνονται κηφήνες. Οι κηφήνες αυτοί είναι βιώσιμοι και λειτουργούν ως η τελευταία ευκαιρία της αποικίας να κληροδοτήσει τα γονίδιά της.
Ο αναπαραγωγικός κύκλος της Apis mellifera capensis , είναι μοναδικός ανάμεσα στα είδη Apis, επειδή μια μεγάλη μερίδα εργατριών γεννούν αυγά που εξελίσσονται είτε σε εργάτριες μέλισσες είτε σε βασίλισσες μέσω της θηλυτόκου παρθενογένεσης. Γι αυτό, όταν μια αποικία Apis mellifera capensis μένει χωρίς βασίλισσα, κάποιες ωοθήκες εργατριών θα εξελιχθούν και η εργάτρια θα αρχίσει να γεννά αυγά. Αντίθετα με τις αποικίες των Ευρωπαϊκών μελισσών όπου οι εργάτριες μπορούν να γεννούν μόνο μη γονιμοποιημένα διπλοειδή (αρσενικά) αυγά, οι εργάτριες των Apis mellifera capensis είναι ικανές να γεννούν μη γονιμοποιημένα διπλοειδή αυγά που μπορεί να αναπτυχθούν σε μια εργάτρια ή μια βασίλισσα. Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και χωρίς ζευγάρωμα της Apis mellifera capensis. Τα αυγά των Apis mellifera capensis που γεννήθηκαν από εργάτριες αποδίδουν θηλυκά, αντί να γονιμοποιηθούν πραγματικά, έχουν αποκατεστημένη τη διπλοεικότητά τους κατά τη διάρκεια μιας τροποποιημένης μείωσης ΙΙ.
Οι απόγονοι μιας εργάτριας Apis mellifera capensis είναι συνεπώς ένας τύπος κλώνων, γενετικά πανομοιότυπων με τη μητέρα τους.
Αν και η ικανότητα των εργατριών να γεννούν μη γονιμοποιημένα διπλοειδή αυγά που μπορούν να εξελιχθούν σε εργάτριες μέλισσες, ακούγεται ακίνδυνη, η αλληλεπίδραση ανάμεσα στις αποικίες Apis mellifera capensis και αποικίες της Αφρικάνικης μέλισσας στη Νότια Αφρική και τα μοναδικά τους αναπαραγωγικά συστήματα, προκαλούν μεγάλη ανησυχία ανάμεσα στους μελισσοκόμους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι μελισσοκόμοι μετέφεραν αποικίες Apis mellifera capensis σε βορειότερες περιοχές της Νότιας Αφρικής όπου δεν υπάρχουν από τη φύση. Εκτός από μια φυσικά υβριδική ζώνη ανάμεσα στους πληθυσμούς των Αφρικάνικων και των Apis mellifera capensis, οι μέλισσες αυτές δεν αλληλεπίδρασαν ποτέ πλήρως. Πάντως, από όταν οι Apis mellifera capensis μετακινήθηκαν από μελισσοκόμους σε περιοχές όπου υπάρχουν από τη φύση Αφρικάνικες μέλισσες, η Apis mellifera capensis άρχισε να παρασιτεί κοινωνικά τις αποικίες των Αφρικάνικων μελισσών. Γι αυτό, η αυξημένη κατανομή της Apis mellifera capensis, έχει επιτρέψει την εγκατάσταση εργατριών του Apis mellifera capensis που κατάγονται από κλώνους, οι οποίες έχουν εξαπλωθεί ως αναπαραγωγικά (κοινωνικά) παράσιτα, μέσα στους πληθυσμούς της Αφρικάνικης μέλισσας.
Αυτό έχει συμβεί διότι η Apis mellifera capensis μπορεί εύκολα να περιπλανηθεί σε αποικίες άλλων μελισσών, όπως οι Αφρικάνικες μέλισσες και μπορούν να παρασιτούν σε αυτή την αποικία. Όταν συμβαίνει αυτό, η βασίλισσα από την αποικία ξενιστή χάνεται (μια διαδικασία που δεν έχει ακόμη κατανοηθεί) και οι Apis mellifera capensis γίνονται τα αναπαραγωγικά άτομα της αποικίας. Αυτό επιτυγχάνεται διότι οι Apis mellifera capensis είναι ικανές να αλλάζουν τη φερομόνη τους από εργάτριας σε όμοια με μυρωδιά βασίλισσας, που σημαίνει ότι οι παρασιτικές εργάτριες μπορούν να γεννήσουν διπλοειδή αυγά και να κάνουν την αποικία ξενιστή να τα μεγαλώσει και να τα φροντίσει, χωρίς να το ξέρει. Αν και η αποικία ξενιστής έχει χάσει τη βασίλισσά της, η Apis mellifera capensis αναλαμβάνει αυτό το ρόλο, χωρίς η αποικία ξενιστής να μεγαλώσει μια νέα βασίλισσα. Ως αποτέλεσμα, οι εργάτριες Apis mellifera capensis αυξάνονται σε αριθμό μέσα στην αποικία ξενιστή, ενώ οι αριθμοί της αποικίας ξενιστή φθίνουν σιγά σιγά,κάτι που ακολούθως καταλήγει στην κατάρρευση της αποικίας και οι μέλισσες του ακρωτηρίου ψάχνουν μια καινούρια αποικία ξενιστή.
ΟιApis mellifera capensis παρουσιάζουν ένα μεγάλο πρόβλημα για τους μελισσοκόμους στη Νότια Αφρική και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα μεγάλο πρόβλημα σε άλλους μελισσοκόμους σε όλο τον κόσμο, αν εξαπλωθούν σε άλλες περιοχές. Η ικανότητα των Apis mellifera capensis να περιπλανιέται και να παρασιτεί σε άλλες αποικίες, κάνοντάς τις να φθίνουν ή να πεθαίνουν, προκαλεί μεγάλη ανησυχία. Εκλαμβάνεται ως τέτοια απειλή στη Νότια Αφρική, που οι ντόπιοι μελισσοκόμοι πιστεύουν ότι οι Apis mellifera capensis αποτελούν μεγαλύτερη απειλή για τη μελισσοκομία ακόμη κι από τα ακάρεα βαρρόα.